🔸صدای سکوت: جزیره جهانی قشم میراث دریای پارس به خاطر قرار گرفتن در تنگه راهبردی هرمز نقش محوری در سواحل شمالی و جنوبی خلیج فارس داشته است به گونه ای که مطالعات باستان‌شناسی حاکی از حضور بشر از دوران پارینه سنگی، عصرآهن، هخامنشی تا ساسانی و همچنین دوران متعدد اسلامی در این جزیره دارد.
به گزارش صدای سکوت به نقل از ایرنا، نئارکوس در سال یازدهم سلطنت اسکندر مقدونی و در اکتبر ۳۳۶ قبل از میلاد، به دستور اسکندر برای شناسایی سواحل و جزایر دریای مکران و خلیج فارس با کشتی‌های فراوان و مردان جنگی بسیار از دهانه رود سند تا مدخل اروند رود در آبادان را به کمک سه نفر ایرانی از جمله مازان فرماندار جزیره قشم طی کرد.
بنا به نوشته نئارکوس، آنها در ابتدای خلیج فارس به جزیره آبادی به نام اراراکتاو یا آواراکتا رسیدند که دارای ۸۰۰ استاد (درحدود ۱۲۲ کیلومتر) طول تاکستان، نخلستان و غلات، بنادر متعدد و جمعیت انبوه بود.
آرین مورخ یونانی قرن دوم میلادی نیز می‌گوید: نئارکوس پس از ورود به این جزیره به گوری بر سر تلی می‌رسد که بومیان آن را گورگاه اریتره، نخستین کسی که در حکومت مادها(۷۰۱ تا ۷۰۸ تا ۵۵۰ قبل از میلاد) به جزیره آمده بود و بر جزایر و آب‌های دریای فارس پادشاهی می‌کرد، معرفی می‌کنند.
چنانکه از این نوشته‌ها برمی‌آید، جزیره قشم در زمان مادها و به ویژه در دوره هخامنشی‌ها جزیره‌ای آباد و پرجمعیتی بوده و تا عهد اسلامی همچنان پررونق و آباد می‌ماند به طوری که بسیاری از نویسندگان دوره اسلامی اشاره به کثرت و تعدد روستاهای آن می‌کنند و نزدیک به ۳۶۰ روستا برای آن نام می برند.
خود جزیره نیز در طول تاریخ اسامی مختلفی داشته است که می توان به ابرکافان، ابرکاوان، ابرکمان، باسعیدو، قیس، کیش، کشم، چشم و سرانجام قشم اشاره کرد.
قشم در دوران پارینه سنگی
مطالعات رسوب‌شناسی در قسمت‌های مختلف خلیج‌فارس نشان داد که جزیره قشم در فاصله زمانی در حدود ۲ میلیون تا ۱۰ هزار سال پیش به صورت سرزمینی خشک و پیوسته با سرزمین اصلی بوده است و در واقع در حدود کم‌تر از ۱۰ هزار سال پیش سرزمین قشم با بالا آمدن سطح دریای خلیج‌فارس به جزیره تبدیل شده است.
در بررسی‌های باستان‌شناسی دست ابزارهای سنگی بشر اولیه مربوط به اواخر دوران پارینه سنگی قدیم و میانی(فاصله زمانی حدود ۱۵۰ هزار سال پیش) از منطقه بام قشم در محدوده ژئوپارک جهانی این جزیره شناسایی شد که این دست‌ابزارهای سنگی شامل سنگ مادر، ساطور، خراشنده‌های یک سویه، سوراخ کننده و قطعات تراشه کنگره‌دار که در آن دوران برای شکار، قطعه‌کردن گوشت حیوانات و دباغی کردن پوست استفاده می شدند، هستند.
قشم در دوران تاریخی
در بررسی‌های باستان شناسی اخیر چندین گوردخمه مربوط به دوره اشکانی – ساسانی و همچنین بندرهای مربوط به دوره ساسانی در این جزیره شناسایی شده است.
غار خوربس(خربس، کت کافرون) یکی از شاخص‌ترین معماری صخره‌ای در سواحل جنوبی خلیج فارس که در حدود ۱۰ کیلومتری جنوب غربی شهر قشم واقع شده است یکی دیگر از این آثار است که شکل اولیه غار در اثر عوامل طبیعی شکل گرفته ولی در دوره‌های تاریخی فضاهای داخلی آن گسترش یافته است.
این محوطه با توجه به فرم معماری صخره‌ای و همچنین وجود چندین محوطه شناسی شده در نزدیکی آن قابل انتصاب به دوره اشکانی – ساسانی است که با توجه به فرم و موقعیت جغرافیایی آن به احتمال زیاد دارای کاربری مذهبی بوده است.
قشم در دوران اسلامی
قلعه، آرامگاه و سازه‌های دفاعی جزیره قشم نشان از تداوم حضور ایرانیان در دریای پارس دارد. مقبره شیخ برخ، آرامگاه شاه شهید، اندرآبی لافت، زیارتگاه شاه زین العباد دیرستان از آن جمله اند.
مقبره شیخ برخ با معماری چهار طاقی مشابه با دوران ساسانی از قدیمی‌ترین آثار تاریخی مربوط به اوایل دوران اسلامی است. پیر تم سنیتی در کنار روستایی به همین نام از آثار مربوط به دوره تیموری از مهم‌ترین سازه‌های مذهبی این جزیره محسوب می‌شود.
سازه‌های آبی از دیگر یادمان‌های تاریخی در جزیره قشم که دارای کاربردی جدید هستند از دیگر آثار به جای مانده از این دوران است. آب انبارها در گویش بومیان قشمی «بُرکه» خوانده می‌شوند.
البته سدهای تاریخی فراوانی نیز در قسمت‌های مختلف این جزیره وجود دارد که می‌توان به سد پی پشت، سد ملاحاجی روستای سلخ، سد خالصی و سد گوران اشاره کرد که متاسفانه در چند سال اخیر بسیاری از سدهای تاریخی جزیره قشم با اقدامات غیر اصولی تخریب شدند.
لافت، بندر بادگیرهای برافراشته خلیج فارس
بندر تاریخی لافت به عنوان نخستین اکوموزه کشور از لحاظ ویژگی معماری و محوطه‌های تاریخی شاخص می‌باشد. سازه آبی و بادگیر و کوچه‌های تنگ به عنوان عناصر اصلی تشکیل دهنده این بندر تاریخی محسوب می شوند.
از آثار تاریخی این شهر بندری می توان به قلعه نادری(صفوی – افشاریه) برج های دیده‌بانی، چاه‌های تلا(تل، او) ا شاره کرد. قامت برافراشته بادگیرها بر فراز تپه لافت در کنار تمامی آثار تاریخی این شهر بندری بسیار باشکوه است.
قلعه پرتغالی‌های قشم، نماد استعمار ستیزی ایرانیان در دریای پارس
این دژ در محله مسنی شهر قشم قرار دارد و دارای شهرت خاصی است و نقشه این قلعه برگرفته از قلعه‌های دوره ساسانی است.
پرتغالی‌ها با تصرف جزایر تنگه هرمز در حدود ۵۰۰ سال پیش به تمام خلیج‌فارس تسلط یافتند و در جزایر هرمز، لارک و قشم به ساختن استحکامات نظامی پرداختند و از ورود کشتی‌های جنگی دیگران به این جزایر جلوگیری کردند.
سازه‌های موجود در این قلعه شامل برج دیده‌بانی، آب‌انبار بزرگ مرکزی، آب انبار کوچک، اتاق انبار مهمات، استراحتگاه نگهبانان و کارگاه تعمیر توپ است.
مصالح این سازه با سنگ‌های مرجانی، سنگ لاشه و ملات ساروج مشخص می‌شود. این قلعه سرانجام پس از ۱۱۷ سال از حضور شوم نیروهای استعمارگر به وسیله سردار نامدار صفوی «امام قلی خان» در دوره شاه عباس فتح شد.
رشادت‌های سربازان ایرانی باعث این قلعه به تسخیر کامل آنان درآید. البته این قلعه در دوره قاجار نیز مورد استفاده قرار گرفت.
قبرستان انگلیسی‌ها در مجاورت روستای باسعیدو، کلات کشتاران، زیارتگاه شاه شهید و شهر باستانی کولغان از دیگر آثار تاریخی مهم این جزیره محسوب می‌شوند.
همچنین سدها، چاه های تاریخی، بندها و گاوچاه های قدیمی و شاخص مهم‌ترین از دیگر سازه های تاریخی جزیره قشم هستند که مورد مطالعه باستان شناسی قرار گرفته اند.
جزیره قشم در دوره های مختلف تاریخی نقش محوری در کرانه شمالی و جنوبی خلیج فارس داشته و با آداب و آیین های ویژه خود فرهنگ این خطه را شکل داده است که بر این اساس ثبت و پاسداری از میراث فرهنگی این جزیره اهمیتی دو چندان دارد.
این جزیره پهناور با گستره ۱۵۰۰ کیلومتر مربع نه تنها بزرگترین جزیره غیر مستقل جهان است بلکه از ۲۳ کشور مستقل نیز بزرگتر است. از جمله این جزیره ۲.۵ برابر بحرین، ۲.۵ برابر سنگاپور، ۱.۵ برابر هنگ کنگ، پنج برابر مالدیو و ۷۰ برابر ماکائو است.
این جزیره همچون دلفینی زیبا و عظیم در تنگه راهبردی و بسیار مهم هرمز در خلیج همیشه فارس قرار گرفته است و با وسعت یک‌هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع به موازات ساحل جنوبی ایران به طول ۱۳۵ کیلومتر و عرض میانگین ۱۱ کیلومتر از توابع هرمزگان است و ۳۰۰ کیلومتر خط ساحلی دارد.
